Het stikstofbeleid doet de emoties hoop oplopen en beweegt boeren om massaal de weg op te gaan en hun onvrede te laten horen. Ook klanten van ons worden getroffen. Dat betekent dat onze advocaten bovenop het thema zitten en alles doen om voor onze klanten in de bres te springen. In dit blog leggen we uit waarom wij de stikstofplannen niet deugdelijk vinden, maar lichten we ook toe waarom we onze klanten adviseren na te denken over hun grootste nachtmerrie: onteigening.
Onduidelijkheid alom, vrees voor onteigening
De onduidelijkheid rondom de stikstofplannen is groot. De enige duidelijkheid die de overheid op dit moment lijkt te kunnen geven, is dat onteigening een optie is. Precies de optie die agrariërs het meeste vrezen. Als advocatenkantoor houden wij daar rekening mee, maar onze belangrijkste focus en inzet ligt nu op het verkrijgen van helderheid over de uitwerking en onderbouwing van de stikstofplannen. Waarom? Omdat die niet deugen.
De opgave: stikstofuitstoot drastisch omlaag
In het regeerakkoord is afgesproken dat in 2030 driekwart van alle natuurgebieden in Nederland een ‘gezond stikstofniveau’ moet hebben. Om dat te realiseren, moet de stikstofuitstoot in Nederland gemiddeld met zo’n 50 procent omlaag ten opzichte van 2018.
Op 10 juni 2022 presenteerde het kabinet zijn stikstofplannen. Die houden onder meer in dat in 131 natuurgebieden de stikstofuitstoot omlaag moet met 70%. Vooral voor boeren heeft dit enorme gevolgen, met name voor de omvang van hun veestapel. Niet alleen individuele ondernemers worden geraakt; dit beleid heeft impact op de levensvatbaarheid van de hele sector.
Kritiekpunt 1: de onderbouwing is te mager
Overheidsbesluiten moeten zorgvuldig voorbereid, goed gemotiveerd, proportioneel en evenredig zijn. Op dit moment is het verre van dat. De overheid baseert zich op modelmatige berekeningen in plaats van daadwerkelijke metingen. Wat ons betreft is dit te mager. Als een overheid besluit tot dergelijke ingrijpende maatregelen, mag er geen enkele onduidelijkheid of twijfel bestaan over de werkelijke uitstoot en schade voor de natuur.
Kritiekpunt 2: het kabinet stuurt provincies het bos in met het HOE
Ook de door de overheid gepubliceerde stikstofkaart (zie figuur of klik op de link voor een grote versie) schept veel onduidelijkheid.
De kaart geeft alleen aan wáár stikstof ‘bespaard’ moet worden. Hóe de stikstof in al die gebieden moet verdwijnen, mogen provincies uitvogelen. Zij krijgen tot 1 juli 2023 de tijd om plannen te maken die uiteindelijk moeten leiden tot dat ene, grote doel: dat driekwart van de natuurgebieden weer een gezond stikstofniveau heeft.
Kritiekpunt 3: focus te eenzijdig op de agrarische sector
Op dit moment zijn de stikstofplannen alleen gericht op de agrarische sector. Provincies kunnen echter ook maatregelen nemen voor industrie, bouw en verkeer. Probleem: de reductieplannen voor andere sectoren zijn er nog niet. De plannen voor de luchtvaart komen deze zomer, die voor verkeer en industrie uiterlijk begin volgend jaar. Hier wringt naar onze mening opnieuw een schoen. Want provincies moeten haast maken en kunnen niet anders dan focussen op de agrarische sector. Daarmee wordt (in elk geval nu) het grootste offer gevraagd van de veehouders.
Los van het gevoel van onrechtvaardigheid dat dit oproept bij agrariërs, biedt deze situatie hen geen enkel houvast en staat dit haaks op het beginsel van rechtszekerheid. Ook voor bedrijven die toekomstbestendig willen ondernemen, ontbreekt elk kader of perspectief.
Gaat het echt deze kant op, of is er een uitweg?
We gaan even terug naar het begin. In mei 2019 oordeelde de Raad van State dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) niet meer gebruikt mag worden als toetsingskader voor vergunningen, omdat het in strijd was met de Europese Habitatrichtlijn. Er moest een ander toetsingskader komen voor vergunningen voor projecten die zorgen voor stikstofneerslag.
Sindsdien is de overheid naarstig op zoek naar manieren om stikstofuitstoot te reduceren om kwetsbare natuur te beschermen én tegelijkertijd de activiteiten in onder meer de bouwsector en de agrarische sector te kunnen laten doorgaan.
Elke poging daartoe strandt echter tot op heden. Onderzoeken geven aan dat alternatieven onvoldoende stikstofreductie opleveren en ‘stikstofstrijders’ starten doorlopend juridische procedures bij de Raad van State, de hoogste bestuursrechter in Nederland. Eén ervan gaat om de vraag of emissiearme stallen ook daadwerkelijk tot verminderde stikstofuitstoot leiden. Uitspraak in deze zaak moet nog worden gedaan. Vooralsnog is er echter geen zicht op een kader dat ruimte en perspectief biedt voor de veehouder.
Provincies kunnen niet wachten, daardoor nog meer druk bij agrariërs
Omdat provincies tot 1 juli 2023 de tijd hebben om plannen te maken voor maatregelen, moeten zij nu al in gesprek gaan met agrariërs. Wachten is geen optie, want over een jaar moeten de provincies hun plannen af hebben.
Waar zal het gesprek over gaan? Het kabinet hoopt dat agrariërs vrijwillig meewerken aan de reductie van de veestapel. Tegelijkertijd ziet de minister ook onteigening (het gedwongen overdragen van het eigendom aan de overheid) nadrukkelijk als optie. De kans is groot dat de provincie hierbij aansluit.
Niemand wil onteigening – maar let op!
Voor de provincie gaat het snel, voor betrokken veehouders is het een achtbaan. Ziet u de ambtenaren al aanschuiven aan uw keukentafel om met u te praten over het overdragen van uw eigendom? Dat is wel het laatste waar u aan wilt denken, laat staan er een gesprek over voeren.
Als advocaat hebben wij de taak om alle opties voor onze klanten te onderzoeken. Juist ook aspecten waar een klant niet over kan of wil nadenken, maar die mogelijk voor de toekomst wel cruciaal zijn. Onteigening kan op dit moment voelen als het zwartste scenario, in sommige gevallen kan het – in elk geval financieel – de beste optie zijn. Als de overheid uw bedrijf en grond wil kopen in het kader van onteigening en u uw bedrijf gedwongen moet staken, ontvangt u namelijk een volledige schadeloosstelling. Dat is vrijwel altijd vele malen gunstiger dan een opkoopregeling of nadeelcompensatie, want die vergoedt in het algemeen slechts een gedeelte van de schade.
Serieus rekening houden met deze optie en daar voorbereidingen voor treffen geeft een betere uitgangspositie, mocht het toch zover komen.
Rekening houden met alle scenario’s; beginnen bij het begin
Zoals aan het begin gezegd: we houden rekening met alle scenario’s, maar we gaan eerst samen met onze klanten de strijd aan om helderheid te verkrijgen over de onderbouwing en de uitwerking van de plannen.
Vragen? Bel of mail gerust!
Loopt u tegen problemen aan bij het nieuwe stikstofbeleid en/of heeft u behoefte aan juridisch advies? Ons team Agri & Food helpt u graag. Contactpersoon voor het team is Gerben Bosma, telefoon: 06 429 208 90, e-mail: gerben.bosma@bosselaar.nl
