Onlangs deed het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg uitspraak over de wettelijke vaccinatieplicht tegen negen ziektes voor kinderen in Tsjechië. Het hof oordeelde dat deze vaccinatieplicht niet in strijd is met het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Gevolg: als ouders weigeren, riskeren ze niet alleen een boete, maar kan hun kind ook de toegang tot de kleuterschool worden geweigerd.
Wat betekent deze uitspraak voor Nederland? Kan de Europese uitspraak over vaccinatieplicht in Tsjechië leiden tot een vaccinatieplicht in Nederland tegen COVID-19, in plaats van vrijwillige vaccinatie?
Europese Hof: vaccinatieplicht voor kleuters in Tsjechië is toegestaan
Let wel, deze uitspraak van het Europese Hof gaat niet over vaccinatie tegen COVID-19. Bovendien gaat het om een vaccinatieplicht voor kinderen. Waarom schrijf ik er dan een blog over? Omdat uit deze zaak blijkt dat het (grond)recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer in bepaalde omstandigheden kan worden beperkt. In dit geval vindt de rechter de bescherming van de gezondheid en de rechten van anderen, in dit geval kinderen, zwaarwegender dan het recht van een individu om zelf te bepalen of hij al dan niet voor vaccinatie wil kiezen. Een teken dat Europese lidstaten in dergelijke kwesties de nodige beoordelingsruimte hebben.
Hoe komt het Europese Hof tot zo’n uitspraak? Het kijkt naar een aantal juridische punten:
- Is deze inbreuk op het grondrecht noodzakelijk?
- Dient de inbreuk een legitiem doel?
- Is het middel proportioneel en geschikt om dit doel te bereiken?
In deze situatie oordeelde de rechter dat alle vragen met ‘ja’ beantwoord kunnen worden. Het Hof vindt de maatregel niet te zwaar, omdat hij tijdelijk is. De maatregel geldt namelijk alleen voor kinderen die naar de kleuterschool gaan. Zodra kinderen leerplichtig zijn, kunnen ze zonder vaccinatie tegen de desbetreffende ziektes wel naar de basisschool.
Wat betekent deze uitspraak voor Nederland?
Een interessante vraag die opkomt is: kan deze uitspraak leiden tot een vaccinatieplicht tegen COVID-19 in Nederland? Hoewel dit voor iedere situatie afzonderlijk moet worden beoordeeld, lijkt dit in beginsel wel mogelijk. De uitspraak zet de deur enigszins op een kier.
De rijksoverheid stelt vaccinatie niet verplicht. Zij kan mensen dus niet dwingen om zich te laten vaccineren tegen COVID-19. Toch bestaat de mogelijkheid dat zij in specifieke situaties wel een vaccinatieplicht tegen COVID-19 wil invoeren. En bijvoorbeeld boetes oplegt wanneer mensen weigeren zich te laten vaccineren, of mensen toegang weigert tot bepaalde faciliteiten/evenementen.
In elk specifiek geval zal de rechter kijken naar de eerdergenoemde drie vragen:
1. Is de vaccinatieplicht – en inbreuk op de persoonlijke levenssfeer – noodzakelijk?
Stel, het gaat om de bescherming van een groep kwetsbare mensen die om medische redenen niet gevaccineerd mogen worden, en dus afhankelijk zijn van groepsimmuniteit. Dan kan het argument zijn dat vaccinatie noodzakelijk is voor de volksgezondheid, mede omdat groepsimmuniteit niet (op korte termijn) wordt verwacht. In deze situatie zou de overheid mensen met weinig gezondheidsrisico’s die contact hebben met deze kwetsbare groep kunnen vragen zich te laten vaccineren.
2. Dient de vaccinatieplicht c.q. inbreuk op het grondrecht een legitiem doel?
In deze situatie kan de overheid wijzen op het belang van bescherming van de individuele gezondheid, de volksgezondheid en rechten van anderen.
3. Is de vaccinatieplicht proportioneel en geschikt voor het doel?
De overheid kan het argument hanteren dat er tot op heden geen andere oplossing lijkt te zijn dan vaccinatie tegen COVID-19, om verdere verspreiding van het virus tegen te gaan. En er bijvoorbeeld aan toevoegen dat er te weinig vrijwillige vaccinatie plaatsvindt en/of dat een vaccinatieplicht bovendien slechts tijdelijk zou zijn, om uit deze crisissituatie te komen. Het feit dat in landen waar reeds een vergaande vaccinatie heeft plaatsgevonden, het aantal besmettingen en overlijdens als gevolg van COVID-19 afneemt, lijkt erop te duiden dat het middel geschikt is. Ook in Nederland blijkt uit cijfers van RIVM dat het aantal overlijdens in de leeftijdsgroepen die gevaccineerd zijn, afneemt.
Hoe groot is de kans op een vaccinatieplicht?
Op grond van het voorgaande lijkt het in beginsel mogelijk voor een lidstaat om vaccinatie tegen COVID-19 verplicht te stellen. Het Nederlandse kabinet stelt vaccinatie niet verplicht en vaccinatie is vrijwillig en een persoonlijke keuze. Of het kabinet dit standpunt zal wijzigen, valt te betwijfelen. Dit zal afhankelijk zijn van meerdere omstandigheden, waaronder de uiteindelijke samenstelling van het nog te formeren kabinet.
