De Omgevingswet kent zes kerninstrumenten die bedoeld zijn om de verbeterdoelen met betrekking tot de fysieke leefomgeving te realiseren. Dit blog licht elk kerninstrument toe en kijkt hierbij vooral naar de rol en mogelijkheden van gemeenten.
(Dit blog is deel 2 over een serie blogs over de Omgevingswet. Blog 1 geeft een korte introductie op de Omgevingswet en zoomt met name in op de verschillende verbeterdoelen.)
Kerninstrument 1. De Omgevingsvisie
Artikel 3.1 Ow verplicht zowel het Rijk, als provincies en gemeenten elk een Omgevingsvisie vast te stellen.
Integraal plan voor de fysieke leefomgeving
De Omgevingsvisie lijkt nog het meest op de huidige structuurvisie. Een belangrijk verschil is dat de reikwijdte van de Omgevingsvisie breder is dan de structuurvisie. De Omgevingsvisie bevat namelijk een integraal, samenhangend, strategisch plan voor de fysieke leefomgeving, terwijl de structuurvisie alleen betrekking heeft op de ruimtelijke ordening. In de Omgevingsvisie komen dus visies samen van allerlei verschillende sectoren (wonen, water, mobiliteit, cultureel erfgoed, et cetera).
Vormvrij binnen een aantal hoofdlijnen
De Omgevingsvisie is vormvrij, maar bevat volgens artikel 3.2 Ow in ieder geval een beschrijving van de hoofdlijnen van:
- de kwaliteit van de fysieke leefomgeving;
- de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied;
- het integrale beleid voor de fysieke leefomgeving.
Bindend voor betreffend bestuursorgaan
De Omgevingsvisie bindt alleen het bestuursorgaan dat de betreffende Omgevingsvisie heeft opgesteld. Stel het bestuursorgaan is een gemeenteraad. Dan betekent dit dat deze gemeenteraad zich bij het vaststellen van – nu nog: een bestemmingsplan en straks het Omgevingsplan – rekening moet houden met wat zij in de Omgevingsvisie heeft opgenomen. Burgers, bedrijven en andere overheden zijn er niet aan gebonden.
Bezwaar maken
De uitgebreide procedure van afdeling 3.4 Awb is van toepassing op de voorbereiding van een Omgevingsvisie (artikel 16.26 Ow). Tegen een ontwerp-Omgevingsvisie kan iedereen bezwaar maken; tegen een vastgestelde Omgevingsvisie kun je geen (hoger) beroep aantekenen.
Formeel hoeven gemeenten pas drie jaar na inwerkingtreding van de Omgevingswet een Omgevingsvisie vast te stellen. Echter, sommige gemeenten hebben nu al een Omgevingsvisie vastgesteld in de geest van de Omgevingswet. Een voorbeeld is de gemeente Utrecht. Benieuwd hoe deze eruit ziet? Klik hier.
Kerninstrument 2. Het programma
Gemeenten, waterschappen, provincies of de betrokken minister(s) kúnnen een programma vaststellen (artikel 3.4 Ow). Samen met de Omgevingsvisie zijn programma’s de belangrijke instrumenten voor beleidsontwikkeling.
Programma: uitwerking beleid en maatregelen
Een programma bevat:
- een uitwerking van het beleid voor de ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming of het behoud van de fysieke leefomgeving (artikel 3.5 onder a Ow);
- maatregelen om aan een of meer omgevingswaarden te voldoen, of om een of meer andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving te bereiken (artikel 3.5 onder b Ow).
Een programma bindt alleen het bestuursorgaan dat het programma heeft opgesteld.
Soorten programma’s
Er zijn verschillende soorten programma’s, namelijk:
- Onverplichte programma’s.
- 2 a. Verplichte programma’s die voortvloeien uit Europese regelgeving.
- 2 b. Verplichte programma’s bij dreigende overschrijding van een omgevingswaarde.
- Programma’s met een programmatische aanpak.
Bezwaar maken
Afdeling 3.4 van de Awb is van toepassing op de voorbereiding van een Programma (artikel 16.27 Ow). Tegen een ontwerp-Omgevingsvisie kan iedereen bezwaar maken; tegen een vastgestelde Omgevingsvisie kun je geen (hoger) beroep aantekenen.
Kerninstrument 3. Decentrale regels (Omgevingsplan, Provinciale Omgevingsverordening, Waterschapsverordening)
Waterschappen, provincies en gemeenten hebben een gebiedsdekkende regeling met regels voor activiteiten die gevolgen (kunnen) hebben voor de fysieke leefomgeving (artikel 4.1 Ow).
Wat is een Omgevingsplan?
Op gemeentelijk niveau is de gebiedsdekkende regeling het Omgevingsplan. Wat is het verschil met de Omgevingsvisie? De Omgevingsvisie omschrijft de ambities voor de fysieke leefomgeving; het Omgevingsplan is de uitwerking hiervan, in de vorm van juridisch bindende regels voor functies en activiteiten in die fysieke leefomgeving.
Verschillen Omgevingsplan en bestemmingsplan
Het Omgevingsplan lijkt nog het meest op het huidige bestemmingsplan. Toch is er een aantal belangrijke verschillen tussen een bestemmingsplan en een Omgevingsplan.
Op dit moment heeft een gemeente nog meerdere bestemmingsplannen. De Omgevingswet verplicht de gemeente één Omgevingsplan vast te stellen voor haar hele grondgebied.
Een ander verschil is dat een Omgevingsplan veel breder is opgezet dan een bestemmingsplan, omdat het Omgevingsplan alle regels bevat over de fysieke leefomgeving. Het bevat dus niet alleen regels over bijvoorbeeld functies en bouwen (zoals het huidige bestemmingsplan), maar ook regels over bijvoorbeeld bodem, lucht en cultureel erfgoed.
Een laatste verschil met het bestemmingsplan is dat een bestemmingsplan in beginsel elke tien jaar geactualiseerd moet worden. Dit geldt niet voor het Omgevingsplan; de gedachte is dat je deze voortdurend up-to-date moet houden.
De rechtsbescherming tegen een Omgevingsplan is vergelijkbaar met die tegen een bestemmingsplan.
Zienswijze en beroep
De gemeenteraad is verplicht te melden dat zij een Omgevingsplan wil vaststellen (artikel 16.29 Ow). Ieder dat dat wil, kan een zienswijze indienen tegen een ontwerp van een Omgevingsplan (artikel 16.31 Ow). Bij het vaststellen van het Omgevingsplan moet het bestuursorgaan aangeven hoe burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen bij de voorbereiding zijn betrokken en wat de resultaten daarvan zijn (artikel 10.2 Omgevingsbesluit). Vervolgens kan ieder die dit wil, beroep instellen tegen het vastgestelde Omgevingsplan bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.
Kerninstrument 4. Algemene Rijksregels
Het huidige omgevingsrecht kent rijksregels, zoals het Bouwbesluit 2012 of het Activiteitenbesluit milieubeheer. Ook onder de Omgevingswet blijven algemene rijksregels gelden. Deze regels maken duidelijk wat wel of niet is toegestaan in de fysieke leefomgeving.
Geen vergunning nodig
Voordeel is dat burgers en bedrijven voor zaken waarop deze regels betrekking hebben, bijvoorbeeld de uitbreiding van een woning, geen vergunning hoeven aan te vragen.Onder de Omgevingswet worden de algemene rijksregels gebundeld in twee algemene maatregelen van bestuur, namelijk het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal).
Kerninstrument 5. Omgevingsvergunning
Afdeling 16.5 van de Ow gaat over de omgevingsvergunning, die we nu ook al kennen.
Nieuw: reguliere procedure als hoofdregel
Nieuw echter is de hoofdregel dat voor vergunningsaanvragen (artikel 16.62 Ow) de reguliere procedure geldt. Dit houdt in dat een gemeente in principe binnen acht weken na ontvangst van de aanvraag van een omgevingsvergunning, moet beslissen.
Nieuw: participatie
Ook nieuw is dat de initiatiefnemer in zijn aanvraag van een omgevingsvergunning moet aangeven óf, en zo ja: hoe, participatie is toegepast (artikel 16.55, lid 5, Ow). Voor meer informatie over de drie vormen van participatie, klik hier.
Kerninstrument 6. Projectbesluit
Voor complexe projecten van publiek belang kunnen waterschappen, provincies of de betrokken minister een projectbesluit vaststellen (artikel 5.44, lid 1, Ow).
Complex project van publiek belang
Wat is een complex project van publiek belang? Bijvoorbeeld de aanleg van een windmolenpark, een waterkering of een snelweg.
Tegen het projectbesluit kan beroep worden ingesteld bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Deze doet binnen zes maanden uitspraak.
Tot zover dit blog over de kerninstrumenten van de Omgevingswet. Het volgende blog gaat over veranderingen bij de aanvraag van vergunningen voor bouwactiviteiten.
Meer info of vragen?
Wilt u de tekst van de Omgevingswet en de daarbij horende regelingen raadplegen, klik dan hier voor een link naar een PDF met een totaaloverzicht.
Heeft u vragen over de inhoud van dit blog, of over de Omgevingswet in het algemeen? Neemt u dan contact op met Jan-Willem Verhoeven. Dit kan via e-mail, of telefonisch: 06 836 913 85.
